نوروفیدبک روشی اختصاصی و هوشمندانه است که از طریق آن به مغز آموزش داده می‌شود که نقایص عملکردی خود را برطرف سازد. این روش بی‌خطرترین روشی است که نارسایی‌های عملکردی مغز را به صورت سیستماتیک و گام به گام تصحیح می‌کند. مهم‌ترین امتیاز نوروفیدبک بر سایر روش‌ها این است که در این روش چیزی به مغز داده نمی‌شود و این خود مغز است که با بازخوردهایی که در قالب صوت و تصویر دریافت می‌کند مشکل خود را برطرف می‌سازد.
اساس نوروفیدبک مبتنی بر شرطی‌سازی و یادگیری از طریق شرطی‌شدن است. ما در زندگی روزمره، بر امواج مغزی خود کنترلی نداریم و چون به آن آگاه نیستیم، نمی‌توانیم آن را به طور ارادی تغییر دهیم. در جلسات نوروفیدبک تلاش می‌شود تا با ثبت امواج مغزی و آگاه ساختن فرد از آنچه در مغز او رخ می‌دهد، شرایط مناسبی برای عملکرد بهتر مغز فراهم شود. آگاه‌سازی فرد از آنچه در مغز او رخ می‌دهد از طریق بازخوردهای بسیار سریع انجام می‌شود و حاصل این بازخوردها یادگیری‌هایی است که مغز را قادر می‌سازد امواجی تولید کند که عملکرد را بهبود بخشد.
اتاق درمان
در نوروفیدبک، از طریق الکترودهایی که به سر فرد متصل می‌شود امواج مغزی ثبت و بر صفحه‌ی مانیتور نمایان می‌شود.. درمانگر، نرم‌افزار را به گونه‌ای تنظیم می‌کند که فرد را از عملکرد بهینه‌ی مغز خود آگاه سازد. به مرور زمان، مغز یاد می‌گیرد که چگونه تولید امواجی که منجر به عملکرد بهتر می‌شوند را افزایش و تولید امواج معیوب را کاهش دهد. به عبارت دیگر، مغز می‌آموزد که امواجی را بیشتر تولید کند که منجر به عملکرد بهتر می‌شود. اینکه مغز چه امواجی را بیشتر و چه امواجی را کمتر تولید کند، وابسته به مشکل فرد و تنظیماتی است که درمانگر بر اساس پروتکل درمانی اتخاذ کرده است. نوروفیدبک یک مکانیسم خودتنظیمی است و اثربخشی آن مرهون توانایی‌های ذاتی مغز برای یادگیری و انطباق است.
چگونگی انجام جلسات درمانی
فرد روی صندلی مخصوص که مانیتوری جلوی او قرار دارد می نشیند . سپس درمانگر متناسب با مشکل و تشخیص بیماری، الکترودهایی را روی نقاطی از سر قرار می‌دهد. وظیفه‌ی الکترودها این است که فعالیت الکتریکی سلول‌های مغز را ثبت و به دستگاه نوروفیدبک منتقل کنند. امواج بعد از پردازش در دستگاه، به نرم‌افزار مخصوص منتقل و در صفحه‌ی مانیتور قابل مشاهده خواهند بود. از فرد خواسته می‌شود به صفحه مانیتور که در مقابلش قرار دارد نگاه کند و پخش یک فیلم یا هدایت یک بازی کامپیوتری را بدون استفاده از دست و تنها با امواج مغزی انجام دهد. در این حالت، از طریق تغییراتی که در صدا یا پخش فیلم به وجود می‌آید، به فرد در مورد شرایط مطلوب یا نامطلوب امواج مغزی بازخورد داده می‌شود تا مغز او تولید امواج را اصلاح کند. مثلا اگر قرار است در یک کودک بیش‌فعال، امواج بتا افزایش یابد، بازی یا فیلم در صورتی پیش می رود که موج بتا از یک حد مشخصی که درمانگر آن را تعیین کرده بیشتر شود. هر بار که دامنه‌ی موج بتا از حد مورد نظر بیشتر شود و فیلم به جلو رود، مغز تقویت می‌شود و این تقویت به افزایش مجدد امواج بتا منجر شده و به مرور زمان، سطح امواج بتا افزایش می‌یابد و پس از کامل شدن جلسات درمانی، فرد قادر خواهد بود که با سطح بهبود یافته‌ای از امواج بتا و بهبود علایم بیماری، به زندگی ادامه دهد.
فضای نرم‌افزار و امواج مغزی
کاربرد نوروفیدبک
بیشترین تأثیر و اثربخشی نوروفیدبک در اختلالاتی است که به مناطق قشری مغز مربوط هستند. هر چه از سطح مغز به طرف لایه های عمقی‌تر پیش رویم از اثربخشی نوروفیدبک کاسته می‌شود. بنابراین به جرأت می‌توان گفت که هرگز نمی‌توان با نوروفیدبک، افسردگی‌های اساسی و عمیق یا وسواس پیشرفته را درمان کرد. اختلال بیش‌فعالی، مشکلات توجه و تمرکز، افسردگی غیر عمیق یا دیستایمیا، اضطراب، سر درد، میگرن و همه‌ی اختلالاتی که در ارتباط با لایه‌های قشری مغز هستند، موارد مناسبی برای درمان از طریق نوروفیدبک هستند.
سه نکته‌ی مهم
۱- نوروفیدبک الزاما باید توسط یک متخصص نوروتراپیست انجام شود. همچنین در طول جلسه‌ی درمان، درمانگر باید به طور کامل در کنار فرد باشد تا به دقت بر فرایند کار نظارت داشته باشد. متاسفانه بسیار مشاهده شده که درمانگر تنظیماتی بر دستگاه انجام داده و اتاق را برای مدتی ترک می‌کند. چنین وضعیتی علاوه بر آنکه رفتار حرفه‌ای درمانگر را زیر سوال می‌برد، اثربخشی درمان را نیز خدشه‌دار می‌کند.
۲- محل دقیق نصب الکترودها روی سر بسیار مهم است. بنابراین درمانگر باید این نقاط را با اندازه‌گیری دقیق به دست آورد. برخی درمانگرها به تجربه‌ی خود اکتفا می‌کنند و محل الکترود را با چشم پیدا می‌کنند. این یک روش کاملا اشتباه است زیرا اگر الکترودها حتی یک میلیمتر با محل اصلی خود فاصله داشته باشند، کل کار بی‌نتیجه یا کم‌نتیجه خواهد بود.
۳- چون نوروفیدبک مبتنی بر یادگیری مغز است، به تعداد نسبتا زیاد جلسات نیاز است. در بعضی موارد بسته به نوع مشکل و مراعات سن مراجع، می‌توان همزمان با نوروفیدبک از روش‌های درمانی دیگری نیز استفاده کرد تا طول جلسات کاهش یابد. یکی از این روش‌ها، تحریک الکتریکی مغز یا TES است. (اطلاعات بیشتر). بسیاری از اختلالات (مثلا دانش‌آموزانی که اضطراب امتحان یا اضطراب کنکور دارند) به میزان خارق‌العاده‌ای از ترکیب نوروفیدبک و TES نتیجه می‌گیرند.
سوالات متداول در زمینه‌ی نوروفیدبک
استفاده از نوروفیدبک برای چه سنی مناسب است؟
از ۵ سالگی به بالا می‌توان از نوروفیدبک استفاده کرد. اما پیشنهاد ما این است که بهتر است تا سال اول دبستان، انجام نوروفیدبک را به تاخیر انداخت.
آیا پس از اتمام دوره نوروفیدبک، علائم و مشکلات دوباره بر می‌گردند؟
هرچه جلسات درمان منسجم‌تر باشد، احتمال بازگشت علایم کاهش می‌یابد. تآکید ما این است که جلسات تا حصول کامل نتیجه ادمه یابد و فقط با تایید درمانگر، پایان درمان مشخص شود. بعد از درمان کامل حداقل تا ۱۰ سال و در مواردی تا پایان عمر، خبری از بازگشت نخواهد بود.
عوارض نوروفیدبک چیست؟
در نوروفیدبک به مغز آموزش خود تنظیمی داده می‌شود، و هیچ‌گونه ماده خارجی وارد بدن نمی‌شود، دستگاهی که به بدن وصل می‌شود هیچ اشعه، موج و یا سیگنالی را وارد بدن نمی‌کند. این دستگاه صرفاً سیگنال‌های زیستی را ثبت می‌کند و آنها را در مانیتور نشان می‌دهد. بنابراین حتی زنان بادردار در طول دوره‌ی بارداری می‌توانند بدون کوچکترین نگرانی با آن تحت درمان قرار گیرند.
چه تعداد جلسه برای درمان نیاز است؟
چون نوروفیدبک نوعی یادگیری است، باید به مغز فرصت کافی برای یادگیری داد. علاوه بر آن مغز همه‌ی افراد با سرعت یکسانی یاد نمی‌گیرد. برخی زودتر و سریع‌تر و برخی دیرتر و آهسته‌تر می‌آموزند. به همین دلیل جلسات نوروفیدبک برای فردی ممکن است ۲۰ جلسه و برای شخص دیگر ۴۰ تا ۵۰ جلسه به طول انجامد.
مدت زمان هر جلسۀ درمانی نوروفیدبک چقدر است؟
مدت زمان هر جلسه به طورر متوسط یک ساعت است.
تغییرات حاصل از نوروفیدبک چه زمانی مشاهده می‌شود؟
با توجه به آنکه نوروفیدبک یک فرایند یادگیری است لذا نباید در چند جلسۀ اول منتظر تغییرات باشید. اولین تغییرات از جلسۀ دهم تا پانزدهم خود را نشان خواهند داد. در صورتی‌که این تغییرات مشاهده نگردند معمولاً روند درمان اصلاح و یا قطع خواهد شد.
نکته آخر
ما در مرکز مشاوره آگاهان، در جلسه‌ی اول، ارزیابی جامعی از فرد به عمل آورده و شرایط عمومی و اختصاصی او را بررسی می‌کنیم و اگر کاندید مناسبی برای نوروفیدبک بود، درمان را شروع می‌کنیم. در مورد افرادی که نمی‌توانند از نوروفیدبک نتیجه بگیرند، با صراحت به آنان گفته شده و درمان‌های دیگر را پیشنهاد می‌دهیم. این فرایند کمک می‌کند تا از انتخاب رویکرد درمانی نامناسب جلوگیری شود.
