تحریک الکتریکی مغز یا TES یک روش درمانی غیرتهاجمی با استفاده از جریان الکتریکی است. این جریان الکتریکی پیوسته تحریک‌پذیری نرونی را در نواحی خاصی از مغز افزایش یا کاهش می‌دهد. تغییر در تحریک‌پذیری نرونی به تغییر در عملکرد مغز منجر می‌شود که امروزه کاربرد گسترده‌ای در اختلالات نورولوژیکی و روانپزشکی دارد. سابقه این روش درمانی حدوداً به ۱۰۰ سال قبل باز می‌گردد. در این روش دو الکترود با توجه به اختلال مورد نظر روی قسمتی از سر قرار می‌گیرد. یکی از الکترودها مثبت و دیگری منفی است. جریانی که شدت آن بین ۲- ۱ میلی‌آمپر متغیر است بین الکترودها برقرار شده و بخشی از آن از طریق جمجمه وارد مغز می‌شود. جریان الکتریکی وارد شده به مغز قادر است فعالیت سلول‌های مغزی را تحت تاثیر قرار داده و اثرات درمانی بسیار مطلوبی به جا بگذارد. تحریک‌پذیری ایجاد شده در مغز وابسته به شدت جریان، طول مدت تحریک و جهت جریان الکتریکی متغیر است.
برای اهداف بالینی که نیازمند اثرات طولانی مدت است افزایش طول مدت تحریک یا افزایش قدرت تحریک حائز اهمیت است. از سوی دیگر، تکرار جلسات و افزایش تعداد جلسات تحریک الکتریکی مغز باعث انباشتگی اثرات درمانی آن می‌شود.
تحریک الکتریکی مغز به عنوان یک ابزار غیرتهاجمی و ابزاری برای تحریک انعطاف‌پذیری نورونی مغز، در اختلالاتی که ناشی از نقص در تحریک‌پذیری قشری است مثل صرع، میگرن، سکته مغزی، افسردگی، اضطراب، پرخاشگری و غیره کاربرد دارد. تحریک الکتریکی مغز همچنین در اختلالاتی مثل اسکیزوفرنی، بی‌اشتهایی و پرخوری، وزوز گوش، اختلال درد و … نتایج درمانی خازق‌العاده‌ای داشته است.
در واقع، تحریک الکتریکی مغز بر انواعی از حوزه‌های حسی، حرکتی، شناختی و هیجانی اثر دارد. تحریک الکتریکی مغز در بهبود سرعت پردازش مغزی، ظرفیت حافظه، توجه و کلیه عملکردهای شناختی موثر است.
این روش علاوه بر استفاده در جمعیت بالینی قابل استفاده در افراد سالم نیز هست. بررسی روی افراد سالم نشان داده که TES در بهبود عملکرد شناختی افراد در برخی از تکالیف همچون زبان، ریاضی، توجه و تمرکز، حل مساله، حافظه و هماهنگی موثر بوده است. به دلیل استفاده از جریان الکتریکی ضعیف، تحریک الکتریکی مغز قابلیت استفاده در کودکان را نیز دارد. طی سال‌های اخیر، استفاده از تحریک الکتریکی مغز در اختلالات دوران کودکی همچون بیش فعالی/عدم تمرکز (ADHD)، اختلالات یادگیری (LD)، اختلال درخودماندگی (Autism)، تاخیر تکلم و عقب‌ماندگی ذهنی (Mental Retarded) روند گسترده‌ای داشته و امید تازه‌ای برای درمان این اختلالات به وجود آورده است. جذابیت، کاربرد آسان و کم خطر بودن TES در مقایسه با سایر روش‌های تحریک مغزی همچون TMS و در عین حال ایجاد اثرات درمانی مشابه با TMS، آن را به ابزاری توانمند در عرصه پژوهش و درمان تبدیل کرده است.
آیا استفاده از TES عوارض جانبی به دنبال دارد؟
پس از پنج دهه استفاده از TES و صدها بررسی آزمایشی و بالینی هیچ عوارض جدی برای تحریک الکتریکی مغز یا TES ذکر نشده است. مطالعات حیوانی نیز نشان داده است که شدت تحریک صدها بار کمتر از شدت تحریکی است که قادر است آسیب بافتی در مغز انسان ایجاد کند.
.
آیا تحریک الکتریکی مغز اثرات ماندگار ایجاد می‌کند؟
تحریک الکتریکی مغز اثرات بلندمدت در تحریک‌پذیری قشری مغز ایجاد می‌کند. با استفاده از شیوه‌های مختلف مثل افزایش طول مدت تحریک، افزایش شدت تحریک و افزایش دفعات تحریک (افزایش تعداد جلسات) می‌توان ماندگاری اثرات TES را افزایش داد. همچنین، مداخلات شناختی یا حرکتی در طول تحریک مغزی نقش بسزایی در افزایش ماندگاری اثرات آن دارد. این اثرات ماندگار احتمالا به این علت روی می‌دهند که مداخلات خاص، نواحی مغزی درگیر را به طور طبیعی فعال می‌کنند و این فرایند به افزایش اثرگذاری بر رفتار منتهی می‌شود.
از طرفی، درمان همزمان (تحریک الکتریکی مغز + مداخلات حرکتی یا شناختی) که از دیگر مزایای تحریک الکتریکی مغز محسوب می‌شود به
۱) صرفه‌جویی در زمان و کاهش مدت زمان حضور در کلینیک
۲) فرصت اثرگذاری مثبت بر عملکرد و تثبیت یادگیری
منتهی می‌شود.
.
آیا کاربرد تحریک الکتریکی مغز یا TES برای کودکان مضر است؟
قطعا برای مغز در حال رشد کودک عدم مداخله بهترین گزینه است. لیکن گاهی کودکان در دوره‌های رشدی خود با مشکلاتی مواجه می‌شوند که عملکرد طبیعی مغز آن‌ها را مختل می‌کند. برای مثال، یکی از حساس‌ترین دوره‌های رشدی مغز کودک، دوران جنینی است که بسیاری از عوامل همچون استرس‌های بارداری، مواجهه با دارو یا مواد سمی، بیماری‌های خاص مادر، تولد زودهنگام و نارسی می‌توانند سلامت مغز کودک را تهدید کنند. علاوه بر این، مشکلات حین زایمان که معمولا کاهش اکسیژن رسانی به مغز کودک را در پی دارند مشکلاتی از قبیل بیش فعالی، مشکلات یادگیری، اوتیسم، عقب‌ماندگی ذهنی و … را به بار می‌آورند. این کودکان نقایصی در حوزه های رفتاری، شناختی و عاطفی خواهند داشت. گاهی شدت نقایص در حدی است که رفتار و هیجانات کودک قابل کنترل نیست و گذشته از صدمه جدی به ساختار خانواده، فرصت رشد و مهارت آموزی را از کودک سلب می‌کند. آسیب مغزی اثرات پایدار در مغز دارد و در حال حاضر با وجود پیشرفت علمی گسترده، درمانی برای آن وجود ندارد. در چنین مواردی است که رویکرد کاهش آسیب یا به عبارتی توانبخشی اهمیت پیدا می‌کند.
بر این اساس، درمان‌های مختلف مثل دارودرمانی، کاردرمانی، گفتاردرمانی، رفتاردرمانی و غیره با هدف توانبخشی و کنترل رفتاری و هیجانی در این کودکان استفاده می‌شود. والدینی که با مشکلات فراگیر دوران کودکی مواجهند گاهی از سنین بسیار پایین برنامه‌های توانبخشی این کودکان را آغاز می‌کنند. در موارد زیادی این درمان‌ها موثرند لیکن با افزایش سن و شدت نقایص، از کارآمدی آن‌ها کاسته شده و گاهی بی‌تاثیر می‌شوند. تحریک الکتریکی مغز به عنوان ابزار توانبخشی مکمل و حتی جایگزین سایر روش‌ها چشم انداز روشن و امیدوارکننده‌ای برای درمان اختلالات فراگیر دوران کودکی به ارمغان آورده است. تاکنون درمان خاصی برای مسائلی مثل تاخیر تکلم در کودکان (که کارکرد مغز و ارتباطات آن برای عملکرد زبان ناکارآمد است) یا مشکلات شناختی و درکی (عقب ماندگی ذهنی) وجود ندارد..
تحریک الکتریکی مغز یا TES قادر است عملکرد تکلم و قدرت درک و استدلال را حتی در کودکانی که سطح هوشی آن‌ها کمتر از حد بهنجار است بهبود ببخشد. توجه به این نکته نیز الزامی است که تحریک الکتریکی مغز بدون عوارض جانبی خاص، مشابه آنچه که در دارودرمانی وجود دارد، به بهبود عملکرد در کودکان منجر می‌شود. تاکید بر این نکته ضروری است که وقتی با آسیب مغزی مواجهیم بهبودی کامل یک انتظار خوشبینانه است. نقش تحریک الکتریکی مغز در چنین مواردی صرفاً ایجاد تغییرات و بهبودی نسبی است که سایر شیوه‌های درمانی از انجام آن ناتوانند.
.
چه کسانی می توانند از TES استفاده کنند؟
ماهیت تحریک الکتریکی مغز و بی نیازی آن به شرکت فعالانه فرد در امر درمان باعث شده تا در محدوده سنی گسترده (حتی کودکان ۳ ساله) و انواعی از اختلالات (حتی زمانی که همکاری فرد در درمان کم است) قابلیت استفاده را داشته باشد. اما نباید از این روش به عنوان اولین انتخاب در کودکان استفاده کرد.
.
آیا استفاده از تحریک الکتریکی مغز، فرد را از سایر درمان‌ها همچون رواندرمانی، کاردرمانی و غیره بی‌نیاز می‌کند؟
تحریک الکتریکی مغز ابزاری است که توانمندی مغز را در پردازش اطلاعات ورودی افزایش می‌دهد. این ویژگی اثربخشی سایر درمان‌ها را افزایش می‌دهد ولی فرد را از آن‌ها بی‌نیاز نمی‌کند. برای مثال، هرچند تحریک الکتریکی مغز سرعت یادگیری را در کودکان مبتلا به اختلال یادگیری افزایش می‌دهد ولی آن‌ها را از کاردرمانی بی‌نیاز نمی‌کند.
.
برنامه زمانی استفاده از تحریک الکتریکی مغز چگونه است؟
تحریک الکتریکی مغز در عرصه بالینی ابزاری انعطاف‌پذیر است. جلسات درمانی آن از هفته‌ای یکبار تا استفاده روزانه متغیر است؛ هرچند که نتایج درمانی آن‌ها متفاوت خواهد بود. جلسات پیوسته و متراکم نتایج بالینی بهتر و سریعتری دارند. فشردگی جلسات تحریک الکتریکی مغز بر حسب نیاز درمانی فرد و سایر ویژگی‌ها تعیین می‌شود. درمان با تحریک الکتریکی مغز یا TES شامل دو مرحله درمان فشرده و درمان نگهدارنده است. در مرحله درمان فشرده جلسات پی در پی برای فرد طراحی می‌شود و پس از دستیابی به نتایج بالینی رضایت‌بخش، درمان نگهدارنده که به شکل جلسات هفتگی یا ماهانه خواهد بود با هدف تثبیت نتایج بالینی اجرا می‌شود.
سلام من اختلال بایپولار دارم.آیا این روش برام مفید هستش؟
سلام. ابتدا باید شما مورد ارزیابی بالینی قرار گیرید تا با توجه به نوع و شدت مشکل شما در مورد اینکه آیا کاندید تحریک الکتریکی مغز هستید یا نه، تصمیم‌گیری شود.
من این تحریکو انجام دادم، حدود ۱۰ جلسه، برای توجه و تمرکزم. عالیه، تاثیرش خیلی محسوسه.
عالی. من دوس دارم از این تکنولوژی استفاده کنم. من دیدم دوستایی که توی همین مرکز آگاهان انجام دادن خیلی راضی بودن.
تمرکزم خیلی کم بود، ۱۰ جلسه tdcs اومدم، ینی واقعا اثرش خوب بود.، خدا کنه همینطور بمونه.
پرخوری شدید داشتم که بعد از طلاق شدیدترم شد تقریبا ۲ سال درگیرش بودم ۱۶ کیلو اصافه وزن پیدا کردم با تحریک مغزی اشتهام کنترل شد و تونستم رژیم بگیرم واقعا قبلش هرکاری میکردم نمیشد.
واقعن عالیه من فک نمیکردم اینقد خوب باشه . پیشهاد میکنم شمام انجام بدید خیلی بیسته
دخترم برای کنکورش همین جلسه های تحریک رفت تمرکزش خیلی خوب شد و تونست بخونه. ولی من نگرانم عوارظ نداشتهه باش
تحریک الکتریکی همون شوک برقیه؟
خیر. تحریک الکتریکی با شوک الکتریکی بسیار متفاوت است. شوک الکتریکی یک درمان تهاجمی و خشن است و در اختلالاتی که به سایر درمان‌ها مقاوم است استفاده می‌شود. در حالیکه تحریک الکتریکی یک درمان بسیار ایمن و غیر تهاجمی است و حتی در مورد افراد سالم نیز برای ارتقای توانمندی‌های ذهنی و حرکتی قابل استفاده است.
اگه با این روش نتیجه بگیرم میمونه یا برمیگرده؟
کیمیاجان احتمال برگشت هست، ولی به نظرم با چند جلسه پیگیری مشکل حل میشه
ببخشید منظورتون از پیگیری چیه
بعد از اتمام جلسه‌های درمانی، دو جلسه‌ی دیگر به فاصله‌ی هر کدام دو ماه به عنوان جلسه‌ی یادآوری انجام می‌شود. هدف آن پیشگیری از عود علایم است.
چند جلسه طول میکشه. هزینش چقدره ؟ درد داره؟
من چندتا سوال دارم از کی باید بپرسم؟
می‌توانید با تماس تلفنی یا با مراجعه به قسمت “طرح پرسش خصوصی” سوال خود را بپرسید.
سلام و ارادت خدمت شما.
من سالهاست میگرن شدید دارم و دارو هم مصرف میکنم اما متاسفانه همچنان سردردهای طولانی دارم. پزشک‌معالج من پیشنهاد کرد که تحریک الکتریکی را امتحان کنم. آیا در مرکز شما برای میگرن درمان تحریک الکتریکی دارید و واقعا تاثیر دارد؟ از لطف شما ممنونم
سلام. میگرن انواع مختلفی دارد و تحریک الکتریکی فقط روی نوع خاصی از میگرن مؤثر است. آن نوع میگرن که حساسیت به نور و صدا وجود دارد، یعنی محیط تاریک و بی‌صدا سردردها را تا حدی کاهش می‌دهد، از تحریک الکتریکی تاثیر می‌گیرد. اما سایر انواع میگرن معمولا از این نوع درمان بهره نمی‌گیرند.
روش بسیار عالی و مفید برای مقابله با اضطراب و افزایش تمرکز
خواهرم پیش دکتر رفیعی تحریک الکتریکی اومده- بعد ازون واقعا حالش اوکی شد دیگه عصبی و افسرده نیس . منم میخوام برم ولی میترسم عوارض داشته باشه.
برا خواهرتون عوارض داشت؟
تا به حال هیچ گزارشی در هیچ پژوهش علمی از عوارض تحریک الکتریکی مغز داده نشده است. در بعضی موارد قرمز شدگی در زیر الکترودها مشاهده می‌شود که بعد از چند ساعت یا چند دقیقه از بین می‌رود. در نوع خاصی از تحریک‌ها که الکترود کاتد روی بازو نصب می‌شود ممکن است قرمز شدگی، تیره‌شدگی یا زخم‌هایی روی پوست به اندازه‌ای دایره‌ای به قطر نیم سانتیمر تا مدت زمان بیشتری باقی بماند. البته این وضع نادر است و فقط در افرادی مشاهده می‌شود که مقاومت الکتریکی پوست‌شان بالاست.
تحریک الکتریکی واقعا موثره حتی از دارو هم بهتر جواب میده. من قبلا بدبین بودم و فک میکردم اینا همش تبلیغاته ولی وقتی خودم به پیشنهاد دکتر رفیعی انجام دادم تاثیرش عالی بود. پیشنهاد میکنم شما هم امتحان کنید حتما ادامه میدید.
تحریک الکتریکی مغز نتیجه خوبی میده از نظر علمی هم اثبات شده . ولی حتما باید زیر نظر یه آدم متخصص باشه . الان خیلیا این کارو میکنن ولی تخصص کافی ندارن. من به این مرکز و دکتر رفیعی ایمان دارم . هر که پیش ایشون تحریک الکتریکی کرده راضی بوده و نتیجه های خوب گرفته. یکیش خودم.
از سال ۹۳ دارو و بعد رواندرمانی رو با تشخیص بیش فعالی، افسردگی و وسواس شروع کردم. دارو درمانی بدون روان درمانی رو شبیه مسکن دیدم که به تنهایی فقط درپوشی روی شلختگی درونه؛ انگار که یکهو زنگ در رو بزنن و شما تمام البسه ی روی مبل و صندلی رو توی کمدی بچپونین و با باز کردن دوباره‌ی در، بخشی از آشفتگی پخش زمین میشه. البته که دارو درمانی برای موثر واقع شدن روان درمانی لازم بود به این شکل که شروع به تغییر رو تسهیل کرد. پیگیری هر دوی این درمان ها طی سالها به من کمک کرد با قدم های کوچکِ لنگان ولی پیوسته، با دست کشیدن های کورمال کورمال به اطراف، مسیر تغییر و بیرون اومدن از لجنزاری که ساخته بودم رو طی کنم. یک پارالمپیک بین خودِ حال و خودِ گذشته‌ام. تحریک الکتریکی مغز اما، من رو از روی ویلچیر بلند کرد. برای من حکم سمعک گوش‌های کم شنوا و عینک چشم‌های کم بینام رو داشت. الان نسبت به محیط به مراتب آگاه ترم و تسلط بهتری روی خلقیاتم دارم. بعد از دوره تحریک الکتریکی با بغض بین گذشته و حال و آینده وایمیستید و احتمالا حسرت بخورین که چرا زودتر شروع نکردین. در آخر اضافه میکنم هزینه ای که این سالها در این مرکز پرداخت کردم پرسودترین سرمایه گذاری زندگیم بوده.
بعد از سالها استرس و افسردگی و عصبانیت حالا چند ماهه که با تحریک الکتریکی حالم حیلی بهتره من اثر تحریک رو بعذ از همون جلسه اول حس کردم و جلسات بعدی هم کم کم حالم بهتر و بهتر شد. من اینو به همه بخصوص اونا که از خوردن دارو خسته شدن پیشنهاد میکنم. درمان رو پیگیری کنین و صبر داشته باشید خوب نتیجه میگیرین.
با اینکه دکتر بهم گفته بود که تجریک الکتریکی میتونه حالتو خوب کنه ولی بازم شش ماه شک داشتم که تحریکو شروع کنم یا نه. خیلی سرچ کردم ولی نمیتونسم تصمیم بگیرم. ولی بالاخره دلو زدم به دریا و اومدم. ۱۵ جلسه طول کشید اونقد نتیجه خوب بود که پشیمون شدم چرا اونقد دیر اومدم. بعدش مادرم هم که اقسردگی و وسواس داشت اوردم . واقعا تکنولوژی عجیبیه.
بدون اغراق میگم تحریک الکتریکی اصلن مغر منو از ریشه عوض کرد. اون کرختی و پکری که سال ها توم بود از بین رفت. حالا سرحالم و برای زندگی و کارام انگیزه دارم. افسردگیم خوب شد. سردردایی که سالها داشتم حالا خیلی کم شد. رابطه م با آدما خیلی بهتر شده. تو درس خوندن تمرکز دارم و حواسم سرجاش هست. البته تاثیری که خود دکتر رفیعی برام داشت مسیر زندگیمو عوض کرد.
ببخشید تحریک الکتریکی یک روش درمانی جدید هست یا قبل ها هم بوده؟
برخی یافته‌های باستان‌شناسی بر روی مقبره‌ها نشان می‌دهد که برخی از مصریان باستان از ماهی‌هایی که برق تولید می‌کنند برای درمان برخی بیماری‌ها استفاده می‌کرده‌اند. اسکریبونیوس لارگوس یکی از اولین پزشکان در رم باستان با قرار دادن ماهی اژدر سیاه بر روی جمجمه بیماران سردرد آنان را درمان می‌کرد. از سال ۱۶۰۰ میلادی تلاش‌های پراکنده‌ای برای درمان بیماران روانی با استفاده از انرژی الکتریکی صورت گرفت. در دوره ویکتوریا و ادواردیان، برخی پزشکان ادعا کردند که تحریک الکتریکی فرا جمجمه‌ای می‌تواند احساس سرخوشی ایجاد کند و حتی عملکرد ذهنی را بهبود بخشد.این امر برخی نتایج بالینی امیدوارکننده را به همراه داشت، اما به لحاظ فناوری و روش‌شناسی ناقص بود.
روش تحریک الکتریکی مغز به‌طور مدرن و گسترده از دهه‌های ۱۹۸۰ یعنی از حدود ۴۰ سال پیش وارد حوزه پزشکی و درمان‌های نورولوژیکی شده و به‌طور رسمی مورد استفاده قرار گرفت. این درمان حدود ۱۵ سال است که بطور کامل شناخته شده و امروزه علاوه بر کاربرد درمانی، کاربرد غیر درمانی نیز دارد. مثلا افزایش عملکرد مغزی، افزایش مهارت ریاضی، افزایش قابلیت یادگیری عمومی، افزایش بینش و آگاهی، افزایش تمرکز و دقت، کمک به یادگیری زبان دوم، افزایش مهارت‌های حرکتی در ورزشکاران و …